Wakacyjne podsumowanie – czego się nadźwigałem niepotrzebnie :)

Przyznam się bez bicia: dłużej zastanawiam się nad wyborem aparatu niż miejsca na wakacje 🙂 Zdjęcie można zrobić wszędzie, ale który aparat wziąć? Które obiektywy? Ile będzie mi się chciało nosić?

Ostatni wyjazd to lekkie podejście. Agfa Isolette jako średniak, Nex jako cyfra, S2 jako mały obrazek z trzema obiektywami: 28, 50 i tu niespodzianka: 135 mm. Nie chciałem targać 85 i byłem ciekaw, jak sprawdzi się stare szkło Yashiki.

135mm to dziś mało popularna ogniskowa. Daaawno temu – praktyczny koniec możliwości ostrzenia przez dalmierz. Optycznie to sonnar, u mnie światło 2.8 i ostrzenie minimalne 1,5 metra. Jak się sprawdziło?

Okazuje się, że po podpięciu do NEX’a (czyli matryca APS, tnie część kadru) 135 jest fajną portretówką. Dzieci nie robią min, bo nie zwracają uwagi na aparat oddalony o kilka metrów. Ostrość po delikatnym przymknięciu świetna, plastyka rozmyć mogła by być bardziej miękka. Zestaw świetnie się sprawdzał też do ptaków, tych żywych i tych metalowych 🙂

Przykładowe zdjęcie:

Ostatecznie jakieś 90% zdjęć zrobiłem Nex’em ze standardowym zoomem. Raz podpiąłem szerszy kąt, 16mm. Isolette użyłem do JEDNEGO zdjęcia (a miałem 5 filmów w zapasie), większość czasu aparat przeleżał w bagażu. Małym obrazkiem przekręciłem ok. 40 klatek, ale co się go nanosiłem w upale to moje 🙂 Może w weekend wywołam filmy, zobaczymy co się udało.

Split-grading w praktyce

Dziś parę słów o tytułowej ciemniowej technice. Split-grading, zwany po polsku metodą rozdzielonych kontrastów, jest w swojej istocie prosty. Papier wielogradacyjny trzeba naświetlić dwoma filtrami: bardzo miękkim i bardzo twardym, dzięki czemu łatwiej poradzić sobie z kontrastem i tonami. Rzadko ją stosuję, bo jeden trafnie dobrany filtr zwykle wystarcza. Czasem znalezienie właściwej kombinacji może trwać długo albo odbitka zawiera specyficzny układ tonów – wtedy  właśnie sięgam po split-grading.

OK, czas na konkrety. Dzięki „pomocy” poczty, która pogięła przesyłkę z odbitką dla kolegi, wróciłem do poniższego zdjęcia cmentarza koło Zawadki Rymanowskiej. Wygląda inaczej niż poprzednio? Zmieniłem głowicę z kondensatorowej na kolorową i nie zaglądałem do notatek 🙂 Kluczowy dla tego zdjęcia jest śnieg w dolnej połowie: ma swoją fakturę, ale powinien zostać biały. Jak to zrobić w technice split-gradingu?

Najpierw poszukamy odcieni szarości śniegu. Na głowicy kolorowej ustawiam skrajny miękki filtr, w tym przypadku było to „00” czyli M105. Naświetlam pasek testowy siedem razy co 2 sekundy i otrzymuję to:

OK, widać gdzie śnieg zaczyna szarzeć? To są naprawdę niuanse, więc skan może tego nie pokazać idealnie, ale uwierz: środkowy pasek jest ok, a zatem  ten naświetlany przez 10 sekund. To jest nasza baza.

Teraz bierzemy drugi pasek testowy i naświetlamy go w całości przez 10 sekund. Przestawiamy filtr w głowicy na skrajnie kontrastowy – u mnie to M200, czyli niemal „5” – i znów naświetlamy po kawałku. Pięć razy po 2 sekundy, wywołujemy i oceniamy:

Gdzie śnieg utrzymuje jeszcze swoją biel? Gdzie cienie zyskują czerń? Dla mnie ok jest pasek drugi od góry, czyli 8 sekund.

Czas na naświetlanie odbitki: 10 sekund filtrem „00”. Potem 8 sekund „5”. Na wszelki wypadek przy naświetlaniu „5” przysłaniam partię śniegu na 2 sekundy, a także dodaję 2 sekundy na chmurach w lewym górnym rogu dla ich uwydatnienia.

Gotowe!

Po trochu wyciągane z lochu

Mam pięć segregatorów z negatywami, w każdym po ok. 50 koszulek z wywołanymi filmami i odpowiadającymi im stykówkami. To trochę ponad 200 filmów zrobionych przez kilkanaście lat. I dużo, i mało – taki Gary Winogrand zostawił po śmierci kilka tysięcy nie wywołanych rolek filmów i drugie tyle wywołanych, lecz nijak nie opisanych 🙂 Ale do rzeczy: w tych 5-6 tysiącach klatek można znaleźć różne motywy. I to właśnie uratowało mi ostatnio skórę.Pilnie potrzebowałem zrobić dla znajomego odbitkę, ale bez mojej rodziny w kadrze. Odpada 95% ujęć, wciąż jednak zostaje kilkaset zdjęć do wyboru 🙂 Potrzebowałem czegoś kojarzącego się z naturą, zwierzętami lub wsią – i po kilkunastu minutach przeglądania stykówek znalazłem powyższe ujęcie!
Przedstawia pole rozciągające się w otulinie Lasu Kabackiego, które ktoś wciąż pracowicie uprawia. Zwykle rośnie tam kapusta lub koniczyna. Na pierwszym planie jest ciągnik, klasyczny polski Ursus. Akurat gdy naświetlałem film nr 51 ktoś zaparkował go obok ścieżki prowadzącej do Ogrodu Botanicznego i pozostawił 🙂

Odbitka była w sumie prosta, zdjęcie na Delcie 100 wołanej w D76 1+1 naświetliłem przez odpowiednik filtra „3” na Ilforda Multigrade IV właściwie bez korekcji, trzy paski testowe wystarczyły – pierwsze do czasu, ostatni do filtracji. W domu czekała już czarna ramka 18×24 i prezent gotowy 🙂

A przy okazji zrobiłem dwie inne odbitki, z klatek naświetlonych dziewięć i sześć lat temu. Może je tu wrzucę…

5/52, czyli o głowicach i niespodziance

Kolejny tydzień, kolejna odbitka. A nawet dwie 🙂

Wbrew pozorom zrobiłem dwie różne odbitki 🙂 ale ta jedna zainspirowała mnie do pewnego eksperymentu. Ale zacznijmy od początku.

Od bardzo dawna używam na powiększalniku głowicy kolorowej Meopta Meochrom 3. Pozwala ona płynnie regulować kontrast odbitek oraz jasność źródła światła (z czego korzystam akurat rzadko). Kluczowa jest inna cecha głowic z mieszaczem – rozproszone światło maskuje uszkodzenia negatywu: rysy, pyłki itp. Nie znikają one całkowicie, ale są znacząco mniej widoczne. W głowicy kondensorowej światło jest ukierunkowane i wszelkie błędy obchodzenia się z negatywem boleśnie pokazują się na papierze. Na dodatek użycie filtrów jest dość kłopotliwe: wyciąganie i wkładanie kasetki przy każdej zmianie jest nużące, a kolejne filtry twymagają innego czasu naświetlenia. W głowicy z kolei można łatwo miksować światło żółte i czerwone, uzyskując w efekcie taką samą jasność przy odmiennej filtracji – to duże ułatwienie! Kondensor z drugiej strony lepiej wyciąga kontrast i pozwala uzyskać jego maksymalną wartość – głowica mieszająca raczej nie uzyskuje odpowiednika prawdziwego filtra „5”. Koniec wykładu 🙂
Wracając do odbitki… Negatyw to małoobrazkowa 100, naświetlona w bardzo jasny słoneczny dzień na plaży – zdjęcie jest naprawdę ostre! Zrobiłem dwie wersje próbne: z odpowiednikiem filtra „2” oraz „3”. Wybrałem „3” i wyszło dobrze. I wtedy przyszedł mi do głowy pomysł zmiany głowicy. Traf chciał, że wpadł mi niedawno w ręce komplet filtrów kolorwych Agfy w rozmiarze 12×12 cm – akurat tyle, ile przyjmuje szufladka Magnifaxa. Dla wygody i przygody postanowiłem użyć dwóch filtrów jednocześnie, przenosząc ustawienia z głowicy kolorowej: a zatem Magenta 50 i Yellow 20. Jeden pasek testowy i wiedziałem, że czas naświetlania jest ponad 2-krotnie krótszy! To kolejny powód, dla którego wolę mieszacz – mam czas na „machanie rękami” nad odbitką. Wsadziłem papier, odpaliłem zegar… Coś poszło nie tak, bo zamiast 6 sekund działał 20! Te proste elektryczne czasem tak mają, co bywa denerwujące… Poruszałem pokrętłami i już wszystko było ok. Odbitka zrobiona 🙂
Efekt? Dla dokładnego porównania powinienem naświetlać trochę dłużej, bo zdjęcie jest jaśniejsze. Nie miałem już na to czasu, prędko zlałem chemię i do domu. I w nim na spokojnie mogłem porównać pracę obu głowic. Przyznam, że spodziewałem się różnicy w ostrości – ale jej nie zobaczyłem. I tu, i tu tak samo widać pojedyncze włosy na wietrze. Wziąłem nawet lupę – jedyne co zobaczyłem to niewielka rysa negatywu i trochę większy paproch na odbitce spod kondensora. Może to kwestia papieru – plastikowej Agfy MCP? Na moim prostym skanerze nawet nie ma co próbować szukać różnic (a szczerze powiedziawszy te skany mają mało wspólnego z oryginałami). Wygląda na to, że dopóki nie będę miał problemów z kontrastem, nie mam po co sięgać po głowicę kondensorową. Ale jeszcze spróbuję zrobić jakieś porównanie… Muszę tylko pogrzebać w dokumentacji filtrów i rozgryźć w końcu światłomierz ciemniowy by łatwiej było przekładać głowice, bez kolejnych testów. Co jeszcze sprawdzić?

Oświetlenie w ciemni a diody

W ciemni powinno być jasno! To niby sprzeczność, ale dłuższa praca w słabym świetle nie sprzyja dobrym wynikom. Przez kilka(naście?) lat miałem okazję sprawdzić parę rozwiązań, zatem po kolei.

Klasyczna czerwona żarówka

Od tego zaczynałem. Widać ją na niemal każdym filmie, gdzie akcja dzieje się w ciemni. Coś widać, ale wciąż można się potknąć o taboret. 15W opakowane w gęstą czerwień to rozwiązanie bezpieczne dla chyba wszystkich papierów-czarno białych, choć wg czarno-biale.pl należy być czujnym z Ilfordami. Unikam takiego oświetlenia jak ognia, szybko męczy oczy. Po włączeniu zwykłego oświetlenia wzrok przeżywa szok, a powrót do czerwieni przypomina skok do kopca kreta.

Żarówka oliwkowa (zielono/żółta)

Niby te same 15W, ale różnica kolosalna. Fizyka percepcji koloru się kłania! Wszystko byłoby pięknie, ale zauważyłem że niektóre papiery jednak się zadymiają w tym świetle – albo od mojego egzemplarza żarówki. Dopóki trzymałem się Ilforda Multigrade IV nie było problemu, gorzej przy Agfie MCP. A może to mikro-odpryski farby, przez które sączyło się białe światło? Musiałem wrócić do czerwonej bańki, a z nią było mi tak źle, że szukałem dalej…

Diody

Mamy XXI wiek, technika poszła do przodu. Ciekawym pomysłem są diody, które mogą świecić w wąskim zakresie fal świetlnych – a zatem poza czułością papieru fotograficznego. Można świetną lampę zrobić samemu posiłkując się projektem „Elektroniki Praktycznej”, można zamówić u polskiego producenta MIRA (profesjonalnie, ale i drogo), można coś samemu spróbować.
Teoretycznie powinny wystarczyć diody czerwone (długość fali 620 nm), choć pewność dałyby „głęboko czerwone/deep red” (660 nm). Jeśli ktoś – jak ja – nie czuje się najpewniej z lutownicą i schematami, może poradzić sobie wykorzystując szeroko dostępne taśmy LED. Sprzedaje się je na metry w znośnych cenach, niestety nie w wersji „deep red”. Postanowiłem wypróbować jak to działa.

Taśma LED w praktyce

Zastanawiałem się, czy zamówić diody wyłącznie w kolorze czerwonym, czy też może wersję RGB, która potrafi świecić różnymi barwami. Może zatem nie trzeba świecić tylko na czerwono, ale np. na żółto lub zielono? Taka taśma może też świecić białym światłem – i to zdecydowało, kupiłem metr taśmy 150 w wodoszczelnej powłoce silikonowej. Im wyższa liczba, tym więcej diod i taśma jaśniej świeci. Do kompletu zamówiłem zasilacz impulsowy oraz kontroler z pilotem (tak! pilot w ciemni!) pracującym w podczerwieni. Całość kosztowała 60 zł. Zestaw zbudowany tanio, nie chciałem ewentualnie stracić zbyt wiele – sieć nie daje jednoznacznych rozstrzygnięć czy taśmy LED to dobry pomysł do ciemni…

Montaż  jest prosty, choć taśmę trzeba złączyć z kontrolerem lutami. Taśma ma pod spodem taśmę klejącą, więc bardzo łatwo można ją przyczepić do ściany, jest też dość elastyczna. Po włączeniu ciemnię zalało światło 🙂 Biel jest bardzo zimna, więc właściwie z niej nie korzystam – dużo bardziej wolę „ciepło” tradycyjnej żarówki przy ocenie powiększeń. Jeden pstryk – i jest czerwono! Znów fala światła, które… zadymia. Jest go za wiele! Na szczęście dzięki pilotowi można w kilkunastu krokach radykalnie zmniejszyć jasność diód, co wystarcza do komfortowej pracy. Na minimalnym poziomie jasności nie zauważyłem zaświetlenia po 8 minutach ekspozycji metr od diód – do kuwet mam 1,5 metra, do powiększalnika 2 metry – i wciąż jest na tyle jasno, że mogę łatwo czytać drukowany tekst czy wprowadzać korekcje na głowicy powiększalnika. Zielony kolor niestety błyskawicznie zaświetla papier, żółty zapewne zrobi to samo – nie sprawdziłem tego jeszcze, podobnie jak pracy diód z kapryśnymi Ilfordami.

Czy warto było zaryzykować? Bez dwóch zdań – tak! Polecam to rozwiązanie każdemu, komu ciemno dokucza i kto nie chce wydać majątku na doposażenie ciemni. Na zdjęciu obok – taśma już przyklejona pod ciemniowym sufitem, włączone dodatkowo dwie lampy z żarówkami 60W.

Stykówki, mnóstwo stykówek :)

Przyznaję bez bicia: nie lubię robić stykówek. Nie robiłem ich przez ponad 2 lata (DWA LATA!!!). Jednocześnie uważam, że są w ciemni niezastąpione i bardzo trudno bez nich panować nad bogactwem w negatywach. Skany nie oddają tonów negatywu, nie chcę też kalać ciemni komputerem 🙂

Co było robić, wziąłem się do roboty, wygrzebałem z dolnej półki papier i trzaskałem styk za stykiem. Było o tyle łatwo, że większość negatywów to Delta 400 wołana w D76 1+1, więc nie musiałem robić próbek. Po trzech godzinach skończył mi się papier; gdzieś po drodze pękła szybka, którą przyciskam negatywy do papieru…

Potem przyszedł czas na najbardziej żmudny etap (wspominałem, że nie lubię robić stykówek?) czyli układanie par stykówka-negatyw w segregatorze. Używam jednocześnie trzech lub czterech aparatów, czasem naświetlenie 12 klatek zajmuje kilka miesięcy, wszystko się przeplata. Na dodatek dopiero od niedawno zacząłem dopisywać na kopertach z negatywami daty naświetlania i wołania, więc powstała efektowna łamigłówka.

Dobra, zrobione. Zostały dwa negatywy, postaram się o nich nie zapomnieć. Czas wziąć do ręki lupę 6x i zrobić plan powiększeń 🙂 A propos lupy: warto poszukać dobrej (co nie znaczy b. drogiej!), z jak najmniejszymi zniekształceniami obrazu i z przezroczystą podstawą. To naprawdę pomaga ocenić wstępnie negatyw. Mi świetnie służy rosyjska Tento, kupiłem ją daaawno temu za kilkadziesiąt złotych – polecam!