Chwila magii

Trafiły do mnie niedawno negatywy sprzed 30 lat. Mam „ujawnić” ich zawartość, więc uzupełniłem zapas papieru do stykówek, koszulek na filmy, chemii itp. Negatywy były zwinięte w ruloniki, więc zacząłem od ich przepłukania i wyprostowania. Oj, wolą zostać zwinięte…

Korzystając z tego bogactwa postanowiłem zrobić bliskiej osobie mały prezent, małą wycieczkę w przeszłość. Wybrałem jedną klatkę, szybkie ustalenie kadru, filtracja „3” i szukamy czasu – dwie próbki i jestem wstrzelony, bo negatyw dobrze został naświetlony i wywołany 🙂 Rutyna, prawda?

Nie tym razem. Patrzenie, jak w kuwecie z wywoływaczem pojawia się ktoś niby znajomy, ale jakże inny…. Czułem jakbym naprawdę przeniósł się w czasie. Za takie chwilę uwielbiam ciemnię! #duma, jak to się teraz mówi 🙂

Back to work, czyli urzekła mnie twoja historia

Czasem nie lubię fotografować na filmie. Człowiek się stara, łapie kadry, wywołuje po paru miesiącach zapodziany w międzyczasie film i na koniec okazuje się, że ktoś zrobił krzywą minę, inny wypadł z płaszczyzny ostrości, a tam gdzie wszystko ułożyło się ok film zagiął się film przy ładowaniu do koreksu… Pewnie dlatego nie ciągnie mnie do dużego formatu – raz spróbowałem i liczba możliwych błędów do popełnienia mnie przerosła 🙂

Jednak ta nieprzewidywalność to też wielka frajda. Robienie zdjęć klasycznym aparatem, a najlepiej takim bez jakiejkolwiek automatyki, to po prostu świetna zabawa. Dołóżmy do tego ciekawe miejsce, dobre światło i ulubiony motyw – jest super! I niedawno miałem taką sytuację. Naświetlałem klatkę za klatką, ale naszła mnie wątpliwość – czy migawka aby na pewno się otwiera? Fotografowani nie byli w stanie ocenić, w sumie 1/250 i f8 nie jest łatwe do uchwycenia. Film się skończył, została niepewność.

Wracam do domu. Staram się jak najszybciej wpaść do ciemni. Trochę chemii do wywoływania filmów jest, w harmonijce z wywoływaczem jest 350 ml D76, a na stopie i fixie trzy kreski – przerobiłem w nich trzy filmy. Wszystko jest w sam raz, łączę wywoływacz z wodą robiąc 1:1, sprawdzam temperaturę – 23 stopni, wprowadzam korektę do czasu wywołania i jazda. Rutyna. Luzik. Ale w trakcie utrwalania zauważam jedną rzecz: w harmonijce nie było stocka, ale roboczy 1:1 sprzed 3,5 miesiąca… Dla laików (któryś dotarł dotąd? ;): wywoływacz jest przepracowany, niemal na pewno bez energii, a na dodatek jest go za mało w roztworze by dobrze wywołać film.

Niepewność zmieniła się w rozpacz.

Trudno, proces to proces, doprowadzam go do końca. Tak szybko jak tylko mogę zaglądam do środka – UFFFF! Film udało się wywołać, a nawet wygląda całkiem dobrze. Zostawiam do wyschnięcia. Następnego dnia tnę na paski, oglądam przez lupkę – jakieś podejrzane kropki. Resztki utrwalacza? Ziarno? Odbitka pokaże?

Zanim mogłem wołać papier, musiałem trochę posprzątać ciemnię. Nie robiłem odbitek ładnych parę miesięcy, kurz zdążył osiąść w wielu miejscach :I Ale w końcu odpaliłem powiększalnik, zdecydowałem się odbijać w kwadracie 18×18 zachowując mniej więcej to co na negatywie. Hmm czasy za krótkie, szybka zmiana głowicy z kondensorowej na mieszaną i już można pracować… Próbka raz, poprawa kontrastu dwa i gotowe!

I tak siedem razy z negatywu, który miał w sumie dziewięć klatek. Zrobiłbym jeszcze ósmą, ale już miałem trochę dość. Dawno już nie miałem tak dobrej serii. I jak tu nie kochać fotografii? 🙂

Zmiana warty

Skoro w szkole każą przynieść zdjęcie z Warszawy/Mazowsza, to czemu właściwie to ja mam je zrobić? 🙂 A więc spacer, parę ujęć, potem wspólne wołanie filmu, a następnego dnia krótki kurs co-gdzie-jak i gotowe!

I tak właśnie kolejne pokolenie wkręca się w ciemnię 🙂

Skaner więcej zepsuł niż pokazał, odbitka wyszła całkiem całkiem!

Split-grading w praktyce

Dziś parę słów o tytułowej ciemniowej technice. Split-grading, zwany po polsku metodą rozdzielonych kontrastów, jest w swojej istocie prosty. Papier wielogradacyjny trzeba naświetlić dwoma filtrami: bardzo miękkim i bardzo twardym, dzięki czemu łatwiej poradzić sobie z kontrastem i tonami. Rzadko ją stosuję, bo jeden trafnie dobrany filtr zwykle wystarcza. Czasem znalezienie właściwej kombinacji może trwać długo albo odbitka zawiera specyficzny układ tonów – wtedy  właśnie sięgam po split-grading.

OK, czas na konkrety. Dzięki „pomocy” poczty, która pogięła przesyłkę z odbitką dla kolegi, wróciłem do poniższego zdjęcia cmentarza koło Zawadki Rymanowskiej. Wygląda inaczej niż poprzednio? Zmieniłem głowicę z kondensatorowej na kolorową i nie zaglądałem do notatek 🙂 Kluczowy dla tego zdjęcia jest śnieg w dolnej połowie: ma swoją fakturę, ale powinien zostać biały. Jak to zrobić w technice split-gradingu?

Najpierw poszukamy odcieni szarości śniegu. Na głowicy kolorowej ustawiam skrajny miękki filtr, w tym przypadku było to „00” czyli M105. Naświetlam pasek testowy siedem razy co 2 sekundy i otrzymuję to:

OK, widać gdzie śnieg zaczyna szarzeć? To są naprawdę niuanse, więc skan może tego nie pokazać idealnie, ale uwierz: środkowy pasek jest ok, a zatem  ten naświetlany przez 10 sekund. To jest nasza baza.

Teraz bierzemy drugi pasek testowy i naświetlamy go w całości przez 10 sekund. Przestawiamy filtr w głowicy na skrajnie kontrastowy – u mnie to M200, czyli niemal „5” – i znów naświetlamy po kawałku. Pięć razy po 2 sekundy, wywołujemy i oceniamy:

Gdzie śnieg utrzymuje jeszcze swoją biel? Gdzie cienie zyskują czerń? Dla mnie ok jest pasek drugi od góry, czyli 8 sekund.

Czas na naświetlanie odbitki: 10 sekund filtrem „00”. Potem 8 sekund „5”. Na wszelki wypadek przy naświetlaniu „5” przysłaniam partię śniegu na 2 sekundy, a także dodaję 2 sekundy na chmurach w lewym górnym rogu dla ich uwydatnienia.

Gotowe!

O wymienianiu się odbitkami

Dobre odbitki nie robią się same. Dobry kadr, poprawnie naświetlony i wywołany negatyw, sprawna ciemniowa maszyneria, chemia i papier – bez tego wszystkiego jest pod górkę. Ale to zaledwie fundament  odbitkowej budowli. Potrzebne są też czas i pomysły, a także rodzaj ciemniowej wyobraźni, czasem zwanej prewizualizacją. Skąd ją wziąć?

Warto oglądać inne odbitki. Po prostu. Na wystawach fotograficznych, w dobrych albumach, od biedy w internecie – o ile nie patrzymy na cuda photoshopowych magików. Można też po prostu spotkać się kolegami i wzajemnie oglądać prace. Trochę gorzej, gdy żaden z nich nie mieszka w klatce obok – tu z pomocą przychodzi internet. Moi najlepsi ciemniowi kumple mieszkają w Londynie i w Rzeszowie, tego drugiego nie widziałem nigdy na żywo, ale wiem jak sobie radzą przy powiększalniku! Po prostu wymieniamy się odbitkami za pośrednictwem poczty 🙂

Nawet jeśli nie znamy nikogo, nie jest to przeszkodą. Na najlepszym polskim portalu poświęconym fotografii tradycyjnej – korexie – od lat organizowane są wymiany odbitek. Wystarczy się zgłosić i organizator dobierze kogoś do pary. W ten sposób dostałem sporo bardzo ciekawych prac, robionych w rozmaitych technikach i zwykle na bardzo wysokim poziomie. A co odsyłałem?

I tu zaczyna się dramat. Lubię robić zdjęcia, lubię siedzieć w ciemni, ale na moich zdjęciach jest moja rodzina – a po co koledze z Wrocławia portret czyjegoś synka? Dlatego przy każdej wymianie mam ogromny dylemat – co wysłać? Jaką zrobić odbitkę? Pamiętam o tym będąc na różnych wycieczkach i próbuję fotografować pejzaże, cuda przyrody czy zabytki. Naprawdę się staram, pilnuję światła, korzystam z filtrów itp. – ale i tak potem czegoś mi brakuje w tych kadrach… Przez jakiś czas jestem zawiedziony, ale potem znów próbuję 🙂

Powyżej praca, którą wysłałem na ostatnią wymianę. By było ciekawiej, użyłem techniki split-grading by zapanować nad szczegółami śniegu i nie zgubić cieni. Mam wrażenie, że się udało, choć trochę brakuje czerni. Zobaczymy co powie adresat 🙂 Zdjęcie z małego obrazka na przeterminowanym o 15 lat T-Maxie 100, wołanym w D-76 1+1, papier to Ilford Multigrade IV RC w ciepłym wywoływaczu. Innego już w ciemni nie miałem, a pozostałą chemię też musiałem specjalnie kupować – nie zauważyłem, jak się zestarzała lub zniknęła 🙂 Skan odbitki.

Teraz czekam na pracę przeznaczoną dla mnie. Jestem bardzo ciekaw, co dostanę i jak ktoś patrzy na świat. Może zgodzi się, bym skan pokazał tutaj?

Czasem warto coś przetestować

Dokładnie tak. Ostatnio spędziłem ponad godzinę w ciemni i wyszedłem z niej bez ani jednej odbitki. I wyszedłem zadowolony! Dlaczego? Od dawna nurtowało mnie kilka drobnych kwestii, których rozwiązanie wymagało jakże cennego czasu. Więc po kolei:
Czy moje LED-owe oświetlenie wpływa na papiery Ilforda? Otóż okazało się, że NIE. Czerwień rozjaśniona do maksimum nie wpływa na zadymienie papieru – sprawdzane na Ilford Multigrade IV.
Czy można używać innego koloru LED niż czerwony? NIE. Inne kolory LED (żółty, brązowy) powstają ze składania kolorów, więc papier się błyskawicznie zaświetla.
Czy mogę zaprogramować światłomierz ciemniowy do wskazywania właściwego kontrastu? Znów NIE. Zrobiłem kilka testów, ale rozpiętość wyników nie pozwala na precyzyjne użycie Comparatora 2 do ustawiania filtracji w mojej ciemni.
Więc tym razem będzie bez zdjęcia. Po co komu biały pasek z maźnięciami markera?
A przy okazji test Open Live Writer’a do pisania blogów. Czasem człowiek ma złudzenie, że mając inne narzędzie zrobi coś lepiej.  🙂

Dużo styków, czyli idą Święta :)

Najlepszy prezent to prezent samodzielnie zrobiony, więc nadrabiam ciemniowe zaległości. A to oznacza, że musiałem zmierzyć się z chaosem negatywów bez stykówek. Cóż, ciemnia to niby nie jest reaktor atomowy i wszystko wydaje się łatwe, ale jak się wypadnie z rutyny… Nie zauważyłem, że wywoływacz stracił moc, pomyliłem zasadę działania przełącznika przesłony w obiektywie, papier leżał za długo i zgubił czerń (!) i jeszcze parę innych uciążliwych drobnych błędów wpadło… A każda minuta na wagę złota!
Ale najważniejsze to się nie zrażać i robić swoje. Skanów odbitek nie pokażę, bo to w końcu prezent, ale jest ok 🙂 Parę klatek wyciągnąłem z archiwum, parę ze świeżo wywołanego filmu. Okazało się, że nawijając go na szpulkę dodałem mu sporu rys, ale odbitki się bronią. Uff…
Zostało mi jeszcze oprawienie prac. Ogólnie używam papieru w rozmiarze 18×24 cm, a ten format nie jest dziś zbyt popularny – podobnie jak ramki 28×35 do oprawy w passpartout. Lokalny Profilab miał może trzy ramki, na szczęście ktoś mi podpowiedział inny sklep: Leroy Merlin. Musiałem kawałek podjechać, ale trafiłem na idealny moment: akurat skończyła się dostawa na dziale z ramkami i trwa promocja 🙂 Cóż, wziąłem niemal wszystkie – 29 sztuk. Tak, dwadzieścia dziewięć. W końcu paczek papieru zostało jeszcze kilka 🙂
Życzę wszystkim rodzinnie przeżywanej radości z narodzin Jezusa Chrystusa i wielu dobrych ujęć w Nowym Roku 🙂

7/52, czyli skan vs skan

Tym razem ściemnianie minęło na wypełnianiu zaległości albumowych. Dwa lata przerwy w robieniu odbitek zbiera swoje żniwo…

Pochwalę się jednym zdjęciem, które uważni czytelnicy mogą pamiętać – pokazywałem ów kadr prawie dwa lata temu 🙂

Zdjęcie zrobione rolkiem. Niby siedzi tam tylko prosty czterosoczewkowy tessar, ale potrafi wyrysować cudowną przestrzenność w fotografii i to naprawdę widać na papierze. Odbitka jak zwykle na Agfie MCP, w D166, filtr „2,5”.

Korzystając z okazji dwa słowa o różnicy między skanem z odbitki i z negatywu. Dla ułatwionego zadania połączyłem dwa pliki w jeden obrazek, wyciąłem tylko ramki:

Pewnie majstrując w fotoszopie można zniwelować między nimi różnice. Tak naprawdę by cokolwiek porównać musiałbym znaleźć oryginalny skan negatywu. Teoretycznie powinno być na nim więcej szczegółów. W praktyce wolę skany z odbitki, bo łatwiej ustalić właściwą jasność i kontrast – realny odpowiednik jest tuż obok 🙂 Zresztą skany negatywu mają dla mnie niewielką wartość informacyjną, nic mi nie mówią o faktycznej kontrastowości negatywu i wyżej cenię sobie stykówki, które łatwo się przegląda i ocenia. W ciemni poza tym nie mam komputera – i to jest jej wielka zaleta!

6/52, czyli ave światłomierz!

Tym razem czułem presję – co tydzień TRZEBA coś zrobić w ciemni! Święto nie święto, projekt trzeba realizować. Wahałem się nawet, czy nie sfabrykować odbitki za pomocą zestawu filtrów Silver Efex Pro, co w przypadku sieci byłoby niezauważalne, ale w końcu ciągnę ten wózek głównie dla siebie 🙂

Napędzany mazurkami wziąłem się do pracy. Zacząłem od trochę archiwalnego negatywu i gdy obraz zaczął pojawiać się na kartce, zauważyłem coś dziwnego. Otóż gdy kadruję i nastawiam ostrość, na maskownicę kładę kawałek papieru z narysowanymi marginesami. Bo choć maskownica pozwala dość dokładnie je ustawić, to z taką próbką jest znacznie szybciej. I użyłem niewłaściwej – 18×24 zamiast 20×25. Wyszła spora różnica – po 2 cm w każdą stronę! Warto zrobić poprawkę – ale o ile zmienić czas naświetlania? Można to wyliczyć prostym wzorem, ja postanowiłem skorzystać ze światłomierza ciemniowego.

U mnie jest akurat Jobo Comparator 2, ale w tym przypadku każdy będzie działał podobnie. Zmierzyłem skórę na policzku modela, wyszło mi 8 sekund. Przekadrowałem, znów zmierzyłem – tym razem wyszło 10 sekund. Przy okazji delikatnie podkręciłem kontrast, ale czas naświetlania pozostał ten sam. Efekt?

Wyszło nieźle 🙂 Negatyw to jak widać Delta 100, wołana w D76 1+1, odbitka Agfa MCP w D166.

OK, ale czy da się w ten sposób, właściwie bez próbek, robić odbitki z innych negatywów? Miałem akurat pod ręką negatyw bardzo kontrastowy, naświetlony w ostrym słońcu i nadmiernie kręcony w koreksie. Założyłem, skadrowałem. Znów spróbowałem pomiaru z policzkiem, ale tym razem wyszło mi aż 35 sekund. Czy to możliwe? Nieufny zrobiłem próbkę na pasku, ale wyszło dokładnie to samo, co wskazywał światłomierz 🙂

Zdjęcie wyszło bardzo kontrastowe, musiałem więc dołożyć żółtego do głowicy. Po ostatnich udanych próbach trzymałem się kondensora, więc raz – dwa podmieniłem filtry i znów pomiar – 35 sekund 🙂

Nieźle, nieźle… Delta 100 w D76 1+2,5, machane co minutę (stąd ten kontrast), Agfa MCP na filtrze „1”. Tam zdjęcie zrobione rolkiem, tu dla odmiany pożyczony Pentacon SIX z obiektywem 180 mm. Byłby ładny kwadrat gdyby aparat nie nakładał klatek 😉

Miałem jeszcze jedną naprawdę ciekawą klatkę, ale tam kontrast ciął już bez litości. Metoda „policzkowa” pokazywała od 3 do 30 sekund! Twarz jest w pełnym słońcu, ale część w cieniu – i nie miałem już czasu na misterne naświetlania. Może następnym razem…

5/52, czyli o głowicach i niespodziance

Kolejny tydzień, kolejna odbitka. A nawet dwie 🙂

Wbrew pozorom zrobiłem dwie różne odbitki 🙂 ale ta jedna zainspirowała mnie do pewnego eksperymentu. Ale zacznijmy od początku.

Od bardzo dawna używam na powiększalniku głowicy kolorowej Meopta Meochrom 3. Pozwala ona płynnie regulować kontrast odbitek oraz jasność źródła światła (z czego korzystam akurat rzadko). Kluczowa jest inna cecha głowic z mieszaczem – rozproszone światło maskuje uszkodzenia negatywu: rysy, pyłki itp. Nie znikają one całkowicie, ale są znacząco mniej widoczne. W głowicy kondensorowej światło jest ukierunkowane i wszelkie błędy obchodzenia się z negatywem boleśnie pokazują się na papierze. Na dodatek użycie filtrów jest dość kłopotliwe: wyciąganie i wkładanie kasetki przy każdej zmianie jest nużące, a kolejne filtry twymagają innego czasu naświetlenia. W głowicy z kolei można łatwo miksować światło żółte i czerwone, uzyskując w efekcie taką samą jasność przy odmiennej filtracji – to duże ułatwienie! Kondensor z drugiej strony lepiej wyciąga kontrast i pozwala uzyskać jego maksymalną wartość – głowica mieszająca raczej nie uzyskuje odpowiednika prawdziwego filtra „5”. Koniec wykładu 🙂
Wracając do odbitki… Negatyw to małoobrazkowa 100, naświetlona w bardzo jasny słoneczny dzień na plaży – zdjęcie jest naprawdę ostre! Zrobiłem dwie wersje próbne: z odpowiednikiem filtra „2” oraz „3”. Wybrałem „3” i wyszło dobrze. I wtedy przyszedł mi do głowy pomysł zmiany głowicy. Traf chciał, że wpadł mi niedawno w ręce komplet filtrów kolorwych Agfy w rozmiarze 12×12 cm – akurat tyle, ile przyjmuje szufladka Magnifaxa. Dla wygody i przygody postanowiłem użyć dwóch filtrów jednocześnie, przenosząc ustawienia z głowicy kolorowej: a zatem Magenta 50 i Yellow 20. Jeden pasek testowy i wiedziałem, że czas naświetlania jest ponad 2-krotnie krótszy! To kolejny powód, dla którego wolę mieszacz – mam czas na „machanie rękami” nad odbitką. Wsadziłem papier, odpaliłem zegar… Coś poszło nie tak, bo zamiast 6 sekund działał 20! Te proste elektryczne czasem tak mają, co bywa denerwujące… Poruszałem pokrętłami i już wszystko było ok. Odbitka zrobiona 🙂
Efekt? Dla dokładnego porównania powinienem naświetlać trochę dłużej, bo zdjęcie jest jaśniejsze. Nie miałem już na to czasu, prędko zlałem chemię i do domu. I w nim na spokojnie mogłem porównać pracę obu głowic. Przyznam, że spodziewałem się różnicy w ostrości – ale jej nie zobaczyłem. I tu, i tu tak samo widać pojedyncze włosy na wietrze. Wziąłem nawet lupę – jedyne co zobaczyłem to niewielka rysa negatywu i trochę większy paproch na odbitce spod kondensora. Może to kwestia papieru – plastikowej Agfy MCP? Na moim prostym skanerze nawet nie ma co próbować szukać różnic (a szczerze powiedziawszy te skany mają mało wspólnego z oryginałami). Wygląda na to, że dopóki nie będę miał problemów z kontrastem, nie mam po co sięgać po głowicę kondensorową. Ale jeszcze spróbuję zrobić jakieś porównanie… Muszę tylko pogrzebać w dokumentacji filtrów i rozgryźć w końcu światłomierz ciemniowy by łatwiej było przekładać głowice, bez kolejnych testów. Co jeszcze sprawdzić?